Dramat w Kromerze. To wydarzyło się przed laty...

„Dla polskiej ludności nie mogą istnieć szkoły wyższe niż 4-klasowa szkoła ludowa”

Zgodnie ze słowami Heinricha Himmlera Niemcy w czasie okupacji zamknęli szkoły średnie i uczelnie. Cel był jeden. Stworzenie z Polaków niewykształconej taniej siły roboczej.

Tak też stało się w Gorlicach. Szkoły średnie pozamykano. Na szczęście ówczesny burmistrz Andrzej Kwaskowski ze swoim zastępcą Wojciechem Kosibą i nauczycielem gimnazjalnym Edmundem Kowarzem przekonali Niemców do zorganizowania 2-letnich kursów handlowych dla młodzieży. Zgodę otrzymano z końcem września 1940 roku, a szkoła mieściła się w budynku gimnazjum. Nosiła nazwę Szkoły Handlowej, zwanej powszechnie „Handlówką”. Młodzi gorliczanie tłumnie zapisywali się na te kursy. Nauka tam nie tylko chroniła uczniów i pedagogów przed wywózką na przymusowe roboty do Niemiec, ale dawała absolwentom kwalifikacje zawodowe.

^{Uczniowie „Handlówki” podczas lekcji maszynopisania (1942/43) piąty od lewej stoi Władysław Boczoń, nad czwartym uczniem przy maszynie do pisanie stoi Mieczysław Benisz}

Poza narzuconym programem prowadzono w tej szkole tajne nauczanie w kompletach po 8 osób, według programu przedwojennych liceów ogólnokształcących.

Na dużej przerwie dożywiano młodzież solidnym posiłkiem, co dla wielu miało niemałe znaczenie.

^{Lekcja matematyki w „Handlówce” (1942/43), prowadzi Wiktor Lewicki}

W „Handlówce” uczyli:

• dyrektor Edmund Kowarz – język niemiecki
• Emma Fronczakówna – maszynopisanie
• Stanisław Zabierowski - język niemiecki
• Antonina Gawlik – geografia
• Helena Jakubowska – stenografia
• Roman Maksymowicz – fizyka i matematyka
• ks. Teofil Górnicki – religia
• ks. Jan Mleczko – religia
• Aleksandra Błotnicka – stenografia
• Adolf Niewczas – przyroda
• Władysław Bojko
• Wiktor Lewicki – matematyka
• Franciszek Rusinek
• Elżbieta Dniestrzańska – język polski
• Józef Stafiej – księgowość i organizacja handlu
• Stanisław Delekta
• Jerzy Schaffer – korespondencja handlowa polska i niemiecka
• Olga Iwaniakówna
• Janina Ossowska – przedmioty zawodowe

^{Uczniowie „Handlówki”, po lewej przy stole Roman Melko, syn znanego gorlickiego fotografa, za profesorem Władysław Boczoń}

^{Uczennice „Handlówki z nauczycielami , ks. Teofil Górnicki}

Maria Boczoń zapisała w swych notatkach:

19 listopada 1942 roku jasielski Kreishauptman dr Walter Genz rozwścieczony tym, że gorlicki Arbeitsant nie wykonał planu wywozu ludzi na roboty do Niemiec, rozkazał wywieźć całą młodzież szkoły handlowej.

Parę dni później gimnazjum otoczyła żandarmeria niemiecka i granatowa policja. Dzięki pracownikom szkoły i mieszkańcom Gorlic, większość uczniów udało się uratować. Dr Kazimierz Stojałowski ukrył całą klasę dziewcząt w magazynie. Woźny szkolny Kiljan wyprowadził część uczniów przez strych.

Rodzice, rodzeństwo i znajomi uczęszczających do „Handlówki stali wokół budynku. Niektórzy płakali, inni patrzyli z nadzieją, że ich bliscy wyjdą ze szkoły szczęśliwie. Wśród tych rodzin stał wraz z matką przyszły profesor, wykładowca na UJ Marian Stępień. Tak wspominał to wydarzenie:

Do „Handlówki” chodziła moja siostra Jasia. […] Niemcy otoczyli gimnazjum. […] Pamiętam te zrozpaczone kobiety i ja z matką stałem pod szkołą. [...]To, że Jasia wyszła szczęśliwie z gimnazjum zawdzięczam Heli Jurusikównej. Wzięła za rękę Jasię i wyszły ze szkoły tylnymi drzwiami.

Około 100 uczniów Niemcy załadowali na samochody i wywieźli do obozu przejściowego w Krakowie przy ul. Wąskiej. W drodze do Krakowa prawie połowa młodzieży uciekła. Zresztą z obozu również uciekano, czego dowodem są słowa Kazimierza Gnata:

Ja umknąłem nocą w Krakowie, kiedy z łaźni prowadzono nas gotowych do wysyłki.

W rezultacie na roboty trafiło tylko paru gorlickich uczniów.

^{Świadectwo ukończenia Szkoły Handlowej}