Gorlickie Zaduszki 1915 - takich zdjęć nie widzieliście [FOTO]

Mamy 1 listopada, 107 rocznica utworzenia cmentarza wojennego nr 91 oraz wielkich uroczystości na Górze Cmentarnej poświęconych pamięci poległych żołnierzy w walkach narodów, które pod Gorlicami trwały bez przerwy od 27 grudnia 1914 roku wieczorem aż do pamiętnej chwili przełamania łańcucha rosyjskiego w dniu 2 maja 1915 roku.

Długi ten okres tytanicznych walk skutkował mogiłami na okolicznych polach, ogrodach, nie raz tuż przy progach domów mieszkalnych. Zdawało się, że Gorlice i okolice to jeden olbrzymi cmentarz.

^{Ekshumacja zwłok z rozsianych po całej okolicy grobów.}

Wojskowa Komendatura w Krakowie zwróciła się w maju 1915 roku do Zarządu Miasta Gorlic o przydzielenie miejsca na urządzenie cmentarza. Miasto nie posiadało własnych gruntów, ale Zarząd kierujący się czcią dla poległych i względami sanitarnymi zakupił ziemię przeznaczoną na ten cel.

Anna Wygrzywalska opowiadała dla Świadków Lokalnej Historii:

Teren pod cmentarzem Nr 91 należał m.in. do mojego dziadka Jana Boczonia i był nazywany Górą Boczoniową. Ks. Świeykowski spotkał się z dziadkiem, który zgodził się część pola sprzedać miastu. Kontrakt został przeprowadzony, ale kasa miejska świeciła pustkami. Tak, że nie zostało to całkowicie zapłacone. Uroczystości w listopadzie 1915 roku się odbyły, ale teren pod cmentarzem dalej nie był własnością miasta.

Taki stan utrzymywał się do 2005, kiedy to został ostatecznie przeprowadzony kontrakt i spadkobiercy Boczoniów i Laskosiów ( około 80 osób) otrzymali resztę należności.

Jeńcy rosyjscy budują cmentarz wojenny nr 91

W momencie kiedy wojsko otrzymało teren pod cmentarz wzięto się do pracy. Sprowadzono setki rosyjskich jeńców, którzy pracowali dniem i nocą, aby orne pole przepełnione dołami od granatów zmienić w cmentarz.

Anna Wygrzywalska z przekazu rodzinnego pamięta, że jeńcy rosyjscy byli wynędzniali, pili wodę ze studni jej dziadków i wydłubywali karpiele z ziemi, by je zjeść, tak byli głodni.

Opis cmentarza z tych uroczystości zamieściły Nowości Ilustrowane” z 13 listopada 1915 roku:

Na środku wybudowano drewnianą stylową kaplicę, niedaleko wzniesiono wysoką kolumnę poświęconą pamięci tu pochowanym żołnierzom. Cały cmentarz podzielono symetrycznie na kwatery, te natomiast na pojedyncze, wspólne dla czterech poległych groby. Na każdej mogile usypano wzniesienia, które wyłożono darniną i postawiono drewniane krzyże z nazwiskami pochowanych. Całość przystrojono klombami i sztucznymi drzewkami.

Uroczystości 1 listopada 1915 roku

Uroczystość Zaduszek rozpoczęła się 1 listopada 1915 roku nabożeństwem – (z powodu opóźnienia wojskowych pociągów) o godzinie 11.45. Mszę świętą odprawił w kaplicy superior wojskowy, ks. Kondelewicz. Poczas nabożeństwa śpiewał chór Szkoły Podoficerskiej przy akompaniamencie muzyki wojskowej 20. Pułku Piechoty.

Ze wzniosłego wzgórza echo pięknych, a rzewnych melodyi rozchodziło się daleko, nawet dochodziło do tych miejsc, gdzie przed pół rokiem dudniły i jęczały straszne strzały armatnie niszczące cały dobytek mieszkańców, a kładące w gruzy niegdyś piękne i bogate miasto Gorlice.

Nowości Ilustrowane z listopada 1915 roku

Cmentarz podczas uroczystości przepełniony był wojskowymi przeróżnych rang. Na honorowym miejscu stali: ekscelencja von Brandtner, pułkownik br. Von Hanke, zastępca armii niemieckiej walczącej pod Gorlicami. Uczestniczyła w uroczystościach niewielka liczba cywili i to z legitymacjami, których wydano tylko kilkanaście : były minister ekscelencja Władysław Długosz, c.k. radca namiestnictwa i kierownik gorlickiego starostwa Tadeusz Mitschka, ks. kanonik Antoni Sos gorlicki proboszcz, tymczasowy zarząd miasta pod przewodnictwem ks. prałata Bronisława Świeykowskiego oraz okoliczna ludność zgromadzona poza ogrodzeniem cmentarza. Po mszy przemawiali superior wojskowy ks. Kondelewicz, ks. ewangelicki, rabin polowy i imam polowy.

Po uroczystościach na cmentarzu goście przeszli przez Gorlice oglądając zniszczenia.

^{Zwiedzanie cmentarza.}

Dzisiaj Dzień Wszystkich Świętych. W mojej rodzinie jest taka tradycja: w tym dniu wieczorem około godz. 18 zapalamy znicze na Cmentarzu Wojennym nr 91 (na Górze Cmentarnej) i podziwiamy panoramę Gorlic, może dołączycie?

Urszula Karasińska

Zachęcamy do odsłuchania pełnego wywiadu z Anną Wygrzywalska z 2019 roku na temat cmentarza nr 91, zrealizowanym w ramach projektu MBP "Świadkowie Lokalnej Historii". Więcej materiałów w ramach projektu znajdziecie na stronie Biblioteki - KLIKNIJ TUTAJ