Opłata adiacencka jest nakładana na właścicieli nieruchomości, gdy wartość ich mienia wzrasta w wyniku działań lub decyzji organów publicznych. Może być ona ustalona w kilku jasno określonych przypadkach, a jej wysokość zależy od wzrostu wartości nieruchomości.
Często mylona z opłatą planistyczną (inaczej: rentą planistyczną), opłata adiacencka różni się istotnie od niej pod względem zasad naliczania. Opłata planistyczna zostaje ustalona na podstawie Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, gdy wartość nieruchomości rośnie na skutek uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub jego zmiany. Natomiast opłata adiacencka wynika z innych przesłanek i jest regulowana przepisami Ustawy o gospodarce nieruchomościami.
Wzrost wartości nieruchomości, który jest podstawą do naliczenia opłaty adiacenckiej, musi być potwierdzony przez rzeczoznawcę majątkowego w sporządzonym operacie szacunkowym.
Jednym z przypadków, w którym można naliczyć opłatę adiacencką, jest wzrost wartości nieruchomości spowodowany budową infrastruktury technicznej (np. dróg, wodociągów) finansowanej z udziałem środków publicznych. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta mogą ustalić opłatę do wysokości 50% wzrostu wartości nieruchomości, a w specjalnych strefach rewitalizacji nawet do 75%. Warto pamiętać, że opłata może być naliczona także wtedy, gdy właściciel nieruchomości nie korzysta bezpośrednio z powstałej infrastruktury, ale ma taką możliwość.
Drugi przypadek dotyczy podziału nieruchomości, o który zawnioskował właściciel. Jeśli wartość mienia wzrośnie w wyniku tego procesu, gmina może nałożyć opłatę adiacencką. Wysokość tej opłaty wynosi do 30% różnicy wartości nieruchomości przed i po podziale. Gmina na ustalenie opłaty ma trzy lata od momentu, gdy decyzja o podziale się uostateczniła.
Trzecią sytuacją, w której może zostać naliczona opłata adiacencka, jest scalanie i podział nieruchomości. W takich przypadkach osoby, które otrzymują nowo wytyczone działki, mogą być zobowiązane do pokrycia do 50% wzrostu ich wartości. Decyzja o wysokości opłaty zależy od uchwały rady gminy, a jeśli strony nie dojdą do porozumienia odnośnie zasad spłaty należności (zawiera się ugodę), ostateczne warunki ustalone zostaną przez władze lokalne.
Opłata adiacencka jest daniną, która pozwala gminom na pokrywanie kosztów inwestycji lub innych działań, w efekcie których doszło do wzrostu wartości prywatnego majątku. Choć wysokość opłaty może być znacząca, właściciele mają prawo wnioskować o jej rozłożenie na raty, co ułatwia spłatę należności.
