Do chwili wybuchu II wojny światowej połowę społeczności naszego miasta stanowili Żydzi. Hitlerowskie represje udało się przeżyć nielicznym. W tym roku mija 75 rocznica likwidacji gorlickiego getta. W sobotnie przedpołudnie pod okolicznościowym obeliskiem upamiętniającym te tragiczne wydarzenia odbyły się uroczysty apel.

Żydzi w Gorlicach pojawili się stosunkowo późno. Wiązało się to z posiadaniem przez miasto przywileju „De non tolerandis juda eis” wydanym rzekomo jeszcze przez Władysława Jagiełłę. W rzeczywistości dokument taki miasto uzyskało w XVI w., a  formalnie zniesiono go w 1860.

Ze względu na silne organizacje cechowe, które ostro zwalczały konkurencję, wszelkie próby osiedlenia się Żydów w Gorlicach były z góry skazane na niepowodzenie. Mimo to pojedynczy Żydzi z rodzinami już w XVII i XVIII w. mieszkali początkowo w okolicznych wsiach, by z czasem przenosić się do miasta. Byli to głównie arendarze gorzelni, browarów, karczem i młynów.

Gwałtowny wzrost liczby Żydów można zaobserwować dopiero w drugiej połowie XIX w. W związku z dynamicznym rozwojem miasta i szybką industrializacją masowo zaczęli napływać do Gorlic żydowscy przemysłowcy i bankierzy, a wraz z nimi kapitał. Osiedlali się w okolicy placu Dworzysko, gdzie z czasem powstała dzielnica żydowska. W tym czasie stanowili prawie połowę populacji miasta. Ludność katolicka zajmowała się przede wszystkim rolnictwem i rzemiosłem, natomiast Żydzi prawie całkowicie opanowali handel i rozwijający się w tym czasie przemysł naftowy. 

Dynamiczny rozwój ludności żydowskiej został zahamowany w czasie I wojny światowej. W wyniku działań wojennych i oblężenia miasta gwałtownie zmalała liczba Żydów. Przyczyniły się do tego w głównej mierze działania wojsk rosyjskich, a właściwie kozaków, którzy dopuszczali się na nich gwałtów i rabunków, a nawet mordów.

Po wojnie proporcje te uległy zmianie. Dość szybko Żydzi odbudowali swoją pozycję ekonomiczną, przejawiającą się m.in. w ilości sklepów (ok. 90%) i warsztatów rzemieślniczych (ok. 30%). Wyraźnie dominowali oni także w handlu i usługach. Wyrazem aktywności żydowskiej i jej znaczenia w życiu Gorlic był udział jej przedstawicieli we władzach miasta. W 1924 r. w skład rady miejskiej wchodziło 22 Żydów, a w 1933 r. - 20. W 1924 r. w wyborach samorządowych w powiecie gorlickim wybrano 23 osoby pochodzenia żydowskiego, w tym 7 ortodoksów i 16 syjonistów.

Wraz z wybuchem II wojny światowej część gorlickich Żydów uciekła na wschód, na ziemie zajęte przez Związek Radziecki. W październiku 1941 r. utworzono na terenie Gorlic getto, składające się z dwóch części: rejon Dworzyńska i rejon Garbarni. Przywożono tutaj także mieszkańców z okolicznych miejscowości. Od wiosny 1942 roku zaczęła się stopniowa, lecz systematyczna akcja likwidacji Żydów w gettach. 

12 lipca 1942 r. wywieziono do obozu koncentracyjnego w Płaszowie grupę ok. 150 osób. W dniach pomiędzy 14-19 sierpnia 1942 r. rozstrzelano w mieście, w Buciarni i w lesie Garbacz w Stróżówce grupę ok. 900 osób, w tym 700 osób z Bobowej. 17 sierpnia rozpoczęto ostateczną akcję likwidacji Żydów gorlickich. Poprzedzono ją mordami mającymi sterroryzować żydowską społeczność i przygotować do uporządkowanego transportu. Do getta wkroczyły ukraińskie i niemieckie patrole dokonując przeglądu mieszkań żydowskich i mordując osoby stare, chore i kalekie. Licznych mordów dokonano na ulicach getta. Jednocześnie załadowano na samochody członków Judenratu z doktorem H. Arnoldem na czele i większą część policjantów żydowskich oraz grupki spędzonych na Dworzysko Żydów - i wywieziono na teren Buciarni, gdzie zostali rozstrzelani.

Po wymordowaniu Judenratu i członków policji żydowskiej, do Buciarni zwożono następne grupy Żydów lokując ich przejściowo w halach fabrycznych z przeznaczeniem do transportu do obozu zagłady w Bełżcu. Na stacji kolejowej formowano 19 sierpnia ogromny, złożony z ok. 60 wagonów transport. Gorliccy Żydzi zostali zamordowani w Bełżcu prawdopodobnie 20 sierpnia 1942 r

Po wojnie powróciło do Gorlic ok. 30 rodzin, część z nich jednak wkrótce wyemigrowała, głównie do Izraela.

Przypomnijmy, że okolicznościowy obelisk pod, którym odbywają się coroczne obchody eksterminacji gorlickich Żydów został odsłonięty 19 sierpnia 2011 roku.

źródło: sztetl.org.pl