110 lat temu, 12 grudnia 1912 roku odbył się pierwszy seans filmowy w Gorlicach

^{Zdjęcie gmachu "Sokoła wykonane w 1912 roku.}

Kiedy w 1906 roku uroczyście oddano do użytku gmach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, który w niedługim czasie stał się centrum kultury, niewielu członków Towarzystwa marzyło o kinie w Gorlicach. A jednak, już sześć lat później wniesiono prośbę do władz o licencję kinemotograficzną i 21 maja 1912 roku na mocy reskryptu Namiestnictwa we Lwowie gorlicki Wydział ją otrzymał.

Utworzono komisję kinematograficzną, w skład której weszli Konstanty Laskowski, dr Jan Przesmycki i Szczęsny Potocki, jako przyszły operator. Salę kinową po wygraniu przetargu urządził inż. Gaweł Hruszka z Krakowa.

Główna sala kinoteatru.

12 grudnia 1912 roku odbył się pierwszy seans filmowy w mieście

Aby mogło się to wydarzyć, urządzono własną lokalną elektrownię, gdyż Gorlice nie dysponowały publiczną. W ten sposób oświetlono też gmach światłem elektrycznym. Koszt urządzenia kinoteatru przekroczył sumę 22 000 koron.

Od czasu uruchomienia kinoteatru dużą rolę w działalności gorlickiego „Sokoła” odgrywały seanse filmowe. Nie dość, że przynosiły oczekiwane dochody, to starannie dobierany repertuar w znaczącym stopniu podnosił poziom wiedzy i kultury gorlickiego społeczeństwa. Oprócz hitów filmowych tamtego okresu, wyświetlano sporo filmów oświatowych z różnych dziedzin życia.

Przy okazji otworzenia kina wydzierżawiono też lokal na restaurację Kazimierzowi Kulczyckiemu. Ze względu na małą frekwencję po upływie roku zrezygnował on z najmu, a Wydział powierzył prowadzenie bufetu w czasie trwania imprez w gmachu, właścicielowi cukierni w Gorlicach, Zygmuntowi Fedykowi.

Gmach „Sokoła” uległ częściowemu zniszczeniu podczas bitwy majowej 1915 roku. Szkody oszacowano na 15 % czyli 18 890 koron. Zniszczone zostało pokrycie dachu i częściowo jego konstrukcja, oszklenie całego budynku, pompa nie nadawała się do użytku, zniszczono studnię i 14 metrów ogrodzenia.

Mimo zniszczeń i ruin po bitwie gorlickiej, już od 1917 roku na scenie „Sokoła” odbywały się przedstawienia kinoteatru. 15 grudnia 1917 roku uczniowie gimnazjum wystawili sztukę „Zmartwychwstanie” w reżyserii Edmunda Kowarza, nauczyciela gimnazjum. Rozpoczęło również swoją działalność kino.

Opis seansów filmowych w okresie międzywojnia w kinie „Sokoła” Mariana „Kuby”Boryczko:

W latach 1930 – 39 szły filmy początkowo „ nieme”, potem mieszane. Przy niemych, z wnęki pod ekranem przygrywał na fortepianie jakiś muzyk, czasem zespół, względnie umiejętnie dobierając repertuar muzyczny, lub inne efekty dźwiękowe. Np. na filmie o treści z I wojny, imitacje wybuchów, strzelaniny czy krzyku. W dużym westibulu było okienko kasy. Na solidnych, metalowych nogach stał owalny dębowy stół – wszystko wmontowane w posadzkę blisko okienka. Uniemożliwiało to cwaniakom kupowanie biletów poza kolejką.

Film składał się z trzech części: dodatek kilkuminutowy – „Kronika filmowa”, przerwa, połowa filmu, przerwa, druga część filmu do końca. Po drugiej przerwie, bileter jak miał dobry humor, puszczał chłopaków za darmo, o ile były luzy na krzesłach.

W latach po 1935 roku, to już filmy przeważnie dźwiękowe. Pojawiały się zwiastuny koloru. Zazwyczaj dodatki kilkuminutowe przed właściwym filmem.

A tak wyglądała sala kinowa we wspomnieniach Mariana Boryczki:

Dosyć pojemna , ale nieco prymitywna: siedzenia kiepskie i na jednym poziomie. Na scenie teatralnej zawieszono ruchomy ekran (kawał białego płótna, naciągnięty na ramach) i … leciał jakiś film.

Mimo dużych trudności finansowych Gniazda za prezesury Władysława Mnerki (1928-1937) zakupiono aparat dźwiękowy do kinoteatru za 29 tys zł., zmieniono stropy sali gimnastycznej, krzesła na widowni wymieniono na fotele.

W maju 1939 roku inż. Józef Barut miejski architekt na zlecenie Zarządu Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Gorlicach opracował projekt przebudowy balkonu oraz operatorni kinowej w gmachu „Sokoła”. Do jego realizacji nie doszło, we wrześniu wybuchła wojna.

W czasie okupacji niemieckiej kino w gmachu „Sokoła” prowadzone było przez okupanta.

Po wojnie, 3 maja 1945 roku w sali kina odbyła się akademia 3-majowa na którą gorliczanie przyszli po uroczystej mszy. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” próbowało odzyskać majątek, jednak zgodnie z rozporządzeniem Ministerstwa, że wszystkie kina działające w okresie okupacji (kino w gmachu „Sokoła” prowadzone było przez okupanta) przechodzą pod Zarząd Przedsiębiorstwa Państwowego„Film Polski”, odmówiono TGS w Gorlicach otrzymania koncesji na prowadzenie kinoteatru oraz zwrotu sali i operatorni.

W ten sposób budynek zajął Film Polski na kino, a Polska Partia Socjalistyczna znalazła tu swą siedzibę.

Pierwsze seanse w kinie po wyzwoleniu zapamiętał Stefan Zabierowski:

Otwarte zostało kino "Wiarus", do którego można było uczęszczać bez ograniczeń. Szczególnym zainteresowaniem cieszyły się sowieckie kroniki filmowe przedstawiające walki o Berlin. Wielkie wrażenie robiły obrazy pokazujące poddających się czerwonoarmistom żołnierzy hitlerowskich. Widzowie odbierali to jako wyraz sprawiedliwości dziejowej. Ale były też i filmy fabularne. Pamiętam radziecką komedię, "Świat się śmieje" a nawet - o dziwo! - film amerykański "Serenada" w „Dolinie Słońca", czy angielski "Nieuchwytny Smith". Prawdę mówiąc, ze względu na wiek, niewiele z tych filmów rozumiałem, tak że starsi musieli mi tłumaczyć o co tam chodziło.

Przez wiele lat kino „Wiarus” było w Gorlicach prawdziwą atrakcją. Przed znanymi filmami do kasy ustawiały się długie kolejki, a po seansach z kina wylewała się fala widzów.

Projektor i przewijarka rolek filmowych ocalone z nieistniejącego gorlickiego kina „Wiarus” wzbogacą wystrój kina, które będzie reaktywowane w Gorlickim Centrum Kultury, jako symbol ponad stuletniej tradycji kinowej w Gorlicach.

Więcej o kinie i budynku „Sokoła” w książce „Jagiełły” z cyklu Gorlickie ulice – tak je pamiętamy. Znajdziecie ją m.in. w Pawilonie Historii Miasta Gorlice.